فهرست مطالب
مقدمه
مالی رفتاری، شاخه ای از علم اقتصاد و روان شناسی است که به بررسی تاثیرات روانی، اجتماعی و عاطفی بر تصمیم گیری‌های مالی افراد می پردازد. این حوزه تلاش می‌کند تا الگو های رفتار های غیر منطقی و انحرافات شناختی را که ممکن است بر تصمیم‌گیری های مالی تأثیر بگذارد، شناسایی و تحلیل کند. در ادامه، با یک داستان واقعی به توضیح این مفهوم می پردازیم.
در سال 2008، بحران مالی جهانی بسیاری از سرمایه‌گذاران را دچار وحشت کرد. در این میان، جان اسمیت، یک سرمایه گذار با تجربه که تا آن زمان همیشه به تحلیل های بنیادی و تکنیکال بازار اعتماد داشت، نیز از این بحران بی نصیب نماند. وقتی بازار شروع به سقوط کرد، جان به جای پایبندی به اصول سرمایه‌گذاری خود، دچار ترس و اضطراب شد و به سرعت تصمیم به فروش تمامی سهام خود گرفت. این تصمیم ناگهانی و احساسی، به دلیل ترس از دست دادن بیشتر سرمایه، باعث شد که او سهام هایی را که بعدها بهبود یافتند و حتی به سوددهی رسیدند، با ضرر فراوان بفروشد.
این داستان، نمونه ای واضح از تاثیرات مالی رفتاری است. تصمیم جان تحت تاثیر انحرافات شناختی مانند ترس و رفتار گله ای قرار گرفت. او به جای اینکه تصمیم های خود را بر اساس تحلیل های منطقی و بلندمدت بگیرد، تحت تأثیر احساسات و فشارهای روانی قرار گرفت و نتیجه آن یک تصمیم مالی غیرمنطقی و زیان ده بود. مالی رفتاری تلاش می کند تا با مطالعه چنین رفتارهایی، به بهبود فرآیندهای تصمیم گیری مالی کمک کند و افراد را در برابر انحرافات شناختی و احساسی آگاه تر سازد.
مالی رفتاری چیست؟
مالی رفتاری یک حوزه میان رشته‌ای است که به بررسی تأثیرات روان شناختی، اجتماعی و عاطفی بر تصمیم گیری های مالی می پردازد. این رشته به طور خاص به مطالعه رفتار های غیرمنطقی و انحرافات شناختی می پردازد که می تواند تصمیمات مالی افراد را تحت تأثیر قرار دهد. برخلاف نظریه های کلاسیک مالی که فرض می کنند افراد همیشه تصمیمات منطقی و بهینه می گیرند، مالی رفتاری معتقد است که احساسات، باور های نادرست، و تعصبات ذهنی می توانند به طور قابل توجهی بر تصمیم گیری های مالی رفتاری تأثیر بگذارند.
مالی رفتاری با ترکیب نظریه های روان شناسی و اقتصاد، به درک بهتر رفتار های مالی کمک می کند و می تواند راهکار هایی برای بهبود تصمیم‌گیری های مالی ارائه دهد. این حوزه تلاش می کند تا با شناخت و مقابله با انحرافات شناختی و احساسات، فرآیند های تصمیم گیری مالی را بهبود بخشد و در نهایت به ثبات و کارآمدی بیشتر بازار های مالی کمک کند.
سوگیری چیست؟
سوگیری (Bias) به تمایلات و انحرافات ذهنی و شناختی اشاره دارد که بر قضاوت ها و تصمیم‌گیری های ما تأثیر می گذارند. این انحرافات معمولاً به صورت ناآگاهانه رخ می دهند و می توانند منجر به رفتار های غیرمنطقی و تصمیمات نادرست شوند. در زمینه مالی رفتاری، سوگیری‌ها نقش مهمی در توضیح رفتارهای غیر منطقی سرمایه‌گذاران و بازارهای مالی ایفا می کنند.
نظریات مهم در مالی رفتاری
در مالی رفتاری، چند نظریه و مفهوم کلیدی وجود دارند که به توضیح رفتارهای غیرمنطقی و انحرافات شناختی در تصمیم گیری‌های مالی کمک می کنند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین این نظریات اشاره می‌کنیم:
1- نظریه چشم‌انداز (Prospect Theory)
نظریه چشم انداز که توسط دنیل کانمن و آموس تورسکی توسعه یافته است، یکی از بنیادی ترین نظریات در مالی رفتاری است. این نظریه بیان می کند که افراد در مواجهه با تصمیمات مالی، به جای بهینه سازی مطلوبیت نهایی، بر روی تغییرات نسبت به یک نقطه مرجع تمرکز می کنند. دو ویژگی اصلی این نظریه عبارتند از:
اثر اطمینان: افراد تمایل دارند از ریسک اجتناب کنند وقتی که با سود مواجه هستند (ریسک‌گریز) و تمایل دارند ریسک پذیر باشند وقتی که با ضرر مواجه هستند.
زیان‌گریزی: زیان ها بیش از معادل سود ها برای افراد ناخوشایند هستند؛ به عبارت دیگر، درد ناشی از یک زیان معادل بزرگتر از لذت ناشی از یک سود معادل است.
2- نظریه انتظارات عقلایی (Rational Expectations Theory)
این نظریه فرض می کند که افراد از اطلاعات موجود برای پیش بینی آینده استفاده می کنند و تصمیمات خود را بر اساس این پیش‌بینی ها می گیرند. این نظریه به بررسی این می پردازد که چگونه انتظارات افراد از آینده می تواند بر قیمت ها و الگو های بازار تأثیر بگذارد. در مالی رفتاری، نقدهایی به این نظریه وارد شده است زیرا فرض می کند که افراد همیشه به
طور عقلانی و منطقی عمل می کنند، در حالی که بسیاری از شواهد نشان می دهند که افراد اغلب تحت تأثیر انحرافات شناختی و عاطفی قرار می گیرند.
3- فرضیه بازار کارا (Efficient Market Hypothesis)
این فرضیه بیان می کند که قیمت های بازار همواره تمام اطلاعات موجود را منعکس می کنند و بنابراین، امکان کسب سود بیشتر از میانگین بازار از طریق تحلیل اطلاعات موجود وجود ندارد. مالی رفتاری با مطالعه انحرافات بازار و رفتارهای غیرمنطقی نشان داده است که بازارها همیشه به طور کامل کارا نیستند و فرصت های سودآوری از طریق شناخت این انحرافات و رفتارهای روان شناختی وجود دارد.
4- تئوری انتظارات سازگار (Adaptive Expectations Theory)
برخلاف نظریه انتظارات عقلایی، تئوری انتظارات سازگار فرض می کند که افراد از تجربیات گذشته خود برای تنظیم انتظارات خود از آینده استفاده می کنند. این تئوری نشان می دهد که انتظارات افراد به تدریج و با تطبیق به تغییرات محیطی شکل می گیرد، نه به طور ناگهانی و با استفاده از تمام اطلاعات موجود.
5- رفتار گله‌ای (Herd Behavior)
رفتار گله ای زمانی رخ می دهد که افراد تصمیمات خود را بر اساس رفتار دیگران اتخاذ می کنند، حتی اگر آن تصمیمات با تحلیل های شخصی آن‌ها سازگار نباشد. این رفتار معمولاً در بازارهای ناپایدار و شرایط عدم اطمینان مشاهده می شود و می تواند منجر به حباب‌های بازار و سقوط های ناگهانی شود.
6- نظریه انتظارات متقابل (Reciprocal Expectations Theory)
این نظریه به بررسی این می پردازد که چگونه انتظارات افراد از رفتار های دیگران می تواند بر تصمیمات خود آن‌ها تأثیر بگذارد. برای مثال، اگر سرمایه گذاران معتقد باشند که دیگران در حال فروش هستند، آن‌ها نیز ممکن است دست به فروش بزنند، حتی اگر هیچ تغییر بنیادی در ارزش دارایی ها رخ نداده باشد.
7- انحرافات شناختی (Cognitive Biases)
انحرافات شناختی مانند تعصب تأییدی، اثر تکرار، و خطای نسبت دهی از جمله مفاهیمی هستند که در مالی رفتاری مطالعه می شوند. این انحرافات می توانند به طور قابل توجهی بر تصمیمات مالی تأثیر بگذارند و منجر به رفتار های غیرمنطقی شوند.
- بیشتر بخوانید: فومو چیست؟
مدل 8 تیپ شخصیت سرمایه گذار
مدل هشت تیپ شخصیتی سرمایه‌گذار به دسته بندی سرمایه گذاران بر اساس ویژگی های روان شناختی و رفتاری‌شان می پردازد. این مدل به سرمایه گذاران و مشاوران مالی کمک می کند تا با شناخت بهتر از خود و دیگران، تصمیمات بهتری در سرمایه گذاری بگیرند. در اینجا هشت تیپ شخصیتی سرمایه‌گذار را معرفی می‌کنیم:
1. سرمایه‌گذار ماجراجو (Adventurous Investor)
این نوع سرمایه گذار به دنبال ریسک های بالا و بازدهی های بالقوه بالا است. آن ها از پذیرش نوسانات بازار و سرمایه گذاری در دارایی های پرریسک مانند سهام نوظهور یا ارزهای دیجیتال لذت می برند. سرمایه گذاران ماجراجو معمولاً تصمیمات خود را بر اساس تحلیل های شخصی و تحقیقات مستقل می گیرند.
2. سرمایه‌گذار محتاط (Cautious Investor)
سرمایه‌گذاران محتاط به دنبال حفظ سرمایه و اجتناب از ریسک های بزرگ هستند. آن ها ترجیح می دهند در دارایی های کم ریسک مانند اوراق قرضه یا صندوق های سرمایه‌گذاری با ریسک پایین سرمایه گذاری کنند. امنیت و ثبات از اولویت های اصلی این گروه است.
3. سرمایه گذار متعادل (Balanced Investor)
سرمایه گذاران متعادل تلاش می کنند تا یک توازن بین ریسک و بازدهی برقرار کنند. آن ها سبد سرمایه‌گذاری خود را به صورت متنوع از دارایی های پرریسک و کم ریسک تشکیل می دهند. این گروه به دنبال دستیابی به بازدهی های قابل قبول با مدیریت مناسب ریسک هستند.
4. سرمایه‌گذار هیجانی (Emotional Investor)
سرمایه گذاران هیجانی تصمیمات خود را بیشتر بر اساس احساسات و واکنش‌های فوری به تحولات بازار می گیرند. آن ها ممکن است در زمان های نوسانات شدید بازار تصمیمات عجولانه و غیر منطقی بگیرند که می تواند به زیان های مالی منجر شود. این گروه نیاز به راهنمایی و مشاوره برای کنترل احساسات خود دارند.
5. سرمایه‌گذار مستقل (Independent Investor)
این گروه از سرمایه‌گذاران به تحلیل ها و تحقیقات شخصی خود اعتماد دارند و به دنبال تصمیم‌گیری های مستقل هستند. آن‌ها اغلب اطلاعات زیادی جمع‌آوری می کنند و تحلیل های دقیقی انجام می دهند. اعتماد به نفس و تمایل به یادگیری مداوم از ویژگی های اصلی این گروه است.
6. سرمایه‌گذار پیرو (Follower Investor)
سرمایه گذاران پیرو به توصیه ها و نظرات دیگران، به ویژه مشاوران مالی و کارشناسان بازار، اعتماد می کنند. آن‌ها به دنبال هدایت و راهنمایی از سوی افراد با تجربه تر هستند و معمولاً از سرمایه‌گذاری های پیچیده و پرریسک اجتناب می کنند.
7. سرمایه‌گذار اجتماعی (Social Investor)
سرمایه گذاران اجتماعی به تاثیرات اجتماعی و اخلاقی سرمایه گذاری‌های خود اهمیت می دهند. آن‌ها ترجیح می دهند در پروژه‌ها و شرکت هایی سرمایه گذاری کنند که به بهبود جامعه و محیط زیست کمک می کنند. مسئولیت پذیری اجتماعی و اخلاقی از اولویت های اصلی این گروه است.
8. سرمایه‌گذار مبتنی بر تحقیق (Research-Based Investor)
این گروه از سرمایه‌گذاران به شدت بر تحلیل ها و داده های کمی و کیفی تکیه دارند. آن ها پیش از هر تصمیم سرمایه گذاری تحقیقات گسترده‌ای انجام می دهند و از ابزارهای مختلف تحلیلی استفاده می کنند. دقیق بودن و توجه به جزئیات از ویژگی های بارز این گروه است.
کتاب های مرتبط با مالی رفتاری
11- تفکر سریع و کند نوشته دنیل کانمن (Thinking, Fast and Slow)
این کتاب یکی از آثار برجسته و تاثیرگذار در حوزه روان‌شناسی و مالی رفتاری است که توسط دنیل کانمن، برنده جایزه نوبل اقتصاد نوشته شده است. کانمن در این کتاب دو سیستم اصلی تفکر را معرفی می‌کند:
سیستم 1: تفکر سریع، شهودی و احساسی
سیستم 2: تفکر آهسته، منطقی و متفکرانه
کانمن توضیح می دهد که چگونه این دو سیستم می توانند به خطاهای شناختی و تصمیم گیری‌های مالی غیرمنطقی منجر شوند. این کتاب به خوانندگان کمک می کند تا درک بهتری از فرآیندهای ذهنی خود و دیگران داشته باشند و تصمیمات مالی هوشمندانه تری بگیرند.
۲- کج رفتاری: توسط ریچارد تیلر (Misbehaving: The Making of Behavioral Economics)
ریچارد تیلر، یکی از پیشگامان حوزه اقتصاد رفتاری و برنده جایزه نوبل اقتصاد، در این کتاب به بررسی شکل‌گیری و تکامل اقتصاد رفتاری می پردازد. تیلر با استفاده از داستان های واقعی و تحقیقات علمی، نشان می‌دهد که چگونه رفتار های غیرمنطقی انسان ها بر بازارها و تصمیم‌گیری های مالی تأثیر می گذارد. او توضیح می دهد که چگونه نظریات کلاسیک اقتصاد نمی توانند به طور کامل رفتار های مالی واقعی افراد را توضیح دهند و چرا درک این رفتارها می تواند به بهبود سیاست های اقتصادی و مالی منجر شود.
سخن آخر
در برهه کنونی، درک رفتار های مالی و روان شناختی به مراتب بیشتر از گذشته اهمیت یافته است. مالی رفتاری، به ما ابزار ها و دیدگاه های جدیدی ارائه می دهد تا بتوانیم تصمیمات مالی رفتاری بهتری بگیریم و از دام های ذهنی و احساسی که ممکن است به زیان های مالی منجر شوند، دوری کنیم. با مطالعه و استفاده از بینش های ارائه شده در کتاب های برجسته این حوزه، می توانیم نه تنها به عنوان سرمایه گذاران بهتر عمل کنیم، بلکه به درک عمیق تری از خود و دیگران دست یابیم. در نهایت، این دانش می‌تواند به ثبات بیشتر در زندگی مالی و بهره برداری بهینه از فرصت های پیش رو منجر شود.
