شاخص (Index) در مفهوم اقتصادی و مالی به معنای نماگر یا نشانگری اشاره دارد، که از آن می‌توان تغییرات ایجاد شده در یک یا چند متغیر اقتصادی را طی یک بازه زمانی خاص مشاهده کرد. این ابزارها به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند تا با استفاده از آن‌ها به اطلاعات عمومی درباره قیمت یا بازدهی در میان تمام یا گروهی از شرکت‌های بورسی دست پیدا کنند. حال شاخص بورس نیز در همین تعریف جای می‌گیرد. شاخص بورس نشانگری است که با استفاده از آن می‌توان تغییرات کلی در بازار بورس را رصد نمود.
شاخص بورس در بازارهای مالی به عنوان معیارهای اساسی برای سنجش سرمایه‌گذاری شناخته می‌شوند و در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران نقش بسیار حیاتی ایفا می‌کنند.
فهرست مطالب
طبقه بندی شاخص بورس
1- دامنه شمول شاخص بورس
دامنه شمول شاخص درواقع گروه متغییرهای مورد بررسی آن است. به عنوان مثال، وقتی شاخص قیمتی برای 50 شرکت فعال‌تر بازار بورس محاسبه می‌شود، دامنه شمول این شاخص بورس به 50 شرکت فعال‌تر بازار سرمایه اشاره دارد که اقدام به محاسبه تغییرات قیمتی در این 50 شرکت فعال می‌نماید.
2- پارامتر مورد بررسی شاخص بورس
شاخص بورس، به طور معمول دو پارامتر قیمت و درآمد کل را مورد بررسی قرار می‌دهند که به ترتیب به شاخص قیمت و شاخص بازده کل نامیده می‌شوند. در برخی از بورس‌ها شاخص بازده نقدی نیز محاسبه می‌شود که پارامتر مورد بررسی آن میزان بازده نقدی پرداختی توسط شرکت‌های موجود در شاخص می‌باشد.
انواع شاخص بورس تهران
- شاخص قیمت:
شاخص قیمت، نمایانگر روند عمومی قیمت شرکت‌های موجود در شاخص است و تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها را نسبت به تاریخ مبدأ نشان می‌دهد. این شاخص در بورس تهران TEPIX (Tehran Exchange Price IndeX) نام دارد.
- شاخص بازده نقدی:
این شاخص روند عمومی بازده سود نقدی پرداختی توسط شرکت‌ها را نشان می‌دهد و در بورس تهران TEDIX (Tehran Exchange Dividend IndeX) نامیده می‌شود.
سرمایه گذاران از دو منبع منتفع می‌شوند. الف) افزایش قیمت سهام، ب) دریافت سود نقدی با حضور در مجامع سالیانه، از این رو شاخص قیمت صرفاً اقدام به محاسبه تغییرات ناشی از افزایش یا کاهش قیمت سهام‌های موجود در بازار می‌نماید و سودهای نقدی پرداختی توسط شرکت‌ها در این شاخص لحاظ نمی‌شود. به همین دلیل بیشتر بورس‌های جهان اقدام به محاسبه شاخص بازده کل نموده‌اند تا اثر دریافت سود نقدی در بازده سرمایه‌گذاران لحاظ شود. این شاخص در بورس تهران، شاخص قیمت و بازده نقدی TEDPIX (Tehran Exchange Dividend Price IndeX) و یا شاخص کل معروف است.
شاخص کل، به عنوان شاخص اصلی بازار بورس تهران در رسانه‌ها و اخبار به طور روزانه گزارش می‌شود. این شاخص نمایانگر کلیت بازدهی بازار در یک روز است و از اهمیت بسیاری برخوردار است. در فرمول محاسبه آن، ارزش بازار شرکت‌ها به عنوان یک پارامتر اساسی حساب می‌شود، که نشان‌دهنده تأثیر بیشتر شرکت‌های بزرگ در شاخص کل است.
به عبارت دیگر، حجم و ارزش بازار شرکت‌ها تعیین‌کننده تغییرات این شاخص می‌باشد. تأثیرگذاری شرکت‌های بزرگ در تعیین جهت شاخص، می‌تواند در شرایط بازار منفی جهت شاخص را تغییر دهد و اطلاعات درستی ارائه ندهد. این مشکل باعث شد تا اقدام به محاسبه و ارائه شاخصی تحت عنوان “شاخص هم وزن” شود.
- حتما بخوانید: آشنایی با مفاهیم و اصطلاحات بورسی
شاخص هم وزن
شاخص هم وزن از تاریخ ۵ اسفند ۹۳ توسط سایت مدیریت فناوری بورس در دسترس کاربران قرار گرفته است. در این شاخص تمامی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس با وزنی برابر، در محاسبه شاخص کل سهیم هستند. در واقع 2 درصد نوسان مثبت شرکتی کوچک، به اندازه 2 درصد نوسان مثبت بزرگترین شرکت بورس در این شاخص تاثیرگذار است.
شاخص 30 شرکت بزرگ بورس
شاخص ۳۰ شرکت بزرگ، میانگین تغییرات قیمت سهام ۳۰ شرکت بزرگ در بورس را نمایان می‌سازد. این ۳۰ شرکت بر اساس اندازه شرکت‌ها انتخاب شده‌اند، که اندازه شرکت‌ها به ارزش روز بازار تعیین می‌شود.
ارزش روز بازار شرکت نیز از حاصل‌ضرب قیمت سهم در تعداد سهام منتشرشده شرکت به‌دست می‌آید. این ۳۰ شرکت، برگزیده‌هایی هستند که بیشترین ارزش روز بازار سهام را دارند و در نتیجه تغییرات قیمت آن‌ها بیشترین تأثیر را بر بازار دارد. این شاخص با در نظر گرفتن تغییرات قیمت این شرکت‌های بزرگ، به‌طور دوره‌ای هر سه ماه یک‌بار به‌روزرسانی می‌شود.
با اینکه تعداد این شرکت‌ها کمتر از ۱۰ درصد از تعداد کل شرکت‌های بورسی است، اما بیش از ۷۰ درصد ارزش بورس تهران به خود اختصاص داده‌اند و تغییرات قیمت آن‌ها می‌تواند تأثیر زیادی بر شاخص کل بورس داشته باشد. این شرکت‌ها از جمله فولاد، فارس، فملی، شپنا، شبندر و… هستند.
شاخص آزاد شناور
شاخص سهام شناور یا شاخص سهام آزاد به میزان سهامی اشاره دارد که توسط سهامداران حقیقی و حقوقی در مجموع سهام شرکت‌های بورسی خریداری می‌شوند. سهامداران حقوقی معمولاً به عنوان مالکان پرنفوذ در شرکت‌های بورسی شناخته می‌شوند و پس از خریداری سهام شرکت‌های بورسی، بخش قابل توجهی از سهام شرکت را به تصرف می‌گیرند. اصطلاح “سهام شناور آزاد” به میزان سهامی اشاره دارد که معمولاً در اختیار سهامداران حقیقی قرار دارد و به‌طور منظم در بازار خرید و فروش معامله می‌شود. این سهام مهمترین نمایانگرهای علاقه و مشارکت سهامداران حقیقی در بازار سرمایه هستند و نقش اساسی در تحلیل وضعیت و حرکت بازار سهام ایفا می‌کنند.
موارد استفاده از شاخص بورس
- مبنایی برای ارزیابی عملکرد مدیران پرتفوی و سرمایه گذاران
- ایجاد و نظارت بر صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی
- اندازه‌گیری نرخ‌های بازده بازار در مطالعات اقتصادی
- پیش بینی حرکات آتی بازار توسط تحلیلگران تکنیکال
- شاخصی برای محاسبه ریسک سیستماتیک
شاخص‌های مهم بورس‌های دنیا
- شاخص بورس S&P 500 (Standard & Poor’s 500) یکی از مهمترین شاخص بورس در ایالات متحده آمریکا است. این شاخص توسط شرکت S&P Global منتشر می‌شود و 500 شرکت بزرگتر از نظر ارزش بازاری در بازار سرمایه آمریکا را در خود جای داده است. تحلیل و پیگیری این شاخص، نمایانگر عملکرد کلی بازار سهام آمریکا می‌باشد.
- شاخص بورس داوجونز (Dow Jones Industrial Average) یکی دیگر از معروف‌ترین شاخص های بورسی در ایالات متحده است. این شاخص توسط شرکت S&P Dow Jones Indices منتشر می‌شود و شامل 30 شرکت بزرگ و معتبر در بخش صنعت و خدمات می‌باشد. تغییرات در ارزش این 30 شرکت نمایانگر عملکرد بازار سهام آمریکا را نشان می‌دهد.
- شاخص بورس FTSE 100 (Financial Times Stock Exchange 100 Index) یکی از مهمترین شاخص های بورسی در بریتانیا است. این شاخص توسط شرکت FTSE Russell تدارک دیده می‌شود و شامل 100 شرکت بزرگ بازار سهام لندن است. این شاخص نقش اساسی در ارزیابی وضعیت بازار سهام بریتانیا دارد.
- شاخص بورس نیکی (Nikkei) یکی از اصلی‌ترین شاخص های بورسی در ژاپن است. این شاخص توسط روزنامه نیکی آسیا تدارک دیده می‌شود و شامل 225 شرکت بزرگ بازار سهام توکیو است. تحلیل این شاخص به خوبی عملکرد بازار سهام ژاپن را ارائه می‌دهد.
سخن آخر
شاخص بورسی، به عنوان نشانگرهای اصلی عملکرد بازارهای مالی، نقش حیاتی در تحلیل و پیش‌بینی روندهای اقتصادی دارند. با دقت به این شاخص ها، سرمایه‌گذاران می‌توانند تصمیمات مستندتری در مورد سرمایه‌گذاری‌های خود بگیرند.
هر شاخص بورس، یک داستان خاص از عملکرد بازار را نشان می‌دهد و تحلیل آن‌ها کلیدی در درک نوسانات و روندهای بازار مالی به ما ارائه می‌دهد. بنابراین، هوشمندانه است که سرمایه‌گذاران در انتخاب، مطالعه و تفسیر شاخص‌ها دقت و توجه کافی را به‌کار گیرند تا به بهترین شکل ممکن از این اطلاعات بهره‌مند شوند و تصمیمات موفق‌تری در مسیر سرمایه‌گذاری خود بگیرند.
