یکی از روش‌های غیرمستقیم سرمایه گذاری برای افرادی که دانش، تخصص و یا فرصت کافی برای تحلیل و بررسی بازارها را ندارد گزینه‌ی صندوق سرمایه گذاری است. صندوق سرمایه گذاری نهاد مالی است که در قالب شخصیت حقوقی و با دریافت مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار با جمع‌آوری وجوه خُرد از افراد اقدام به سرمایه گذاری در دارایی‌های مالی نظیر سهام، اوراق مشارکت، سپرده بانکی و … می‌نمایند.
صندوق سرمایه گذاری معمولاً توسط نهادهای مالی نظیر بانک‌ها، شرکت‌های تأمین سرمایه، شرکت‌های کارگزاری، سبدگردان‌ها و… تأسیس می‌شوند که از نظر قابلیت اطمینان با این نهادها برابری می‌کنند.
فهرست مطالب
واحد صندوق سرمایه گذاری (Unit)
میزان مالکیتی که سرمایه‌گذار در صندوق سرمایه گذاری در دست دارد را «واحد صندوق» می‌گویند. هر واحد نشان‌دهنده سهم سرمایه‌گذار از کل دارایی‌های صندوق است. شما با خرید واحدهای صندوق، پول خود را در یک نهاد مالی مجاز، مستقل، معتبر و شفاف سرمایه گذاری می‌کنید.
این نهاد با جمع‌آوری وجوه از افرادی مثل شما اقدام به سرمایه گذاری در دارایی‌های مالی متنوع می‌نماید و با رشد ارزش کل دارایی‌ها شما منتفع و با کاهش ارزش دارایی‌ها متحمل زیان خواهید شد.
واحدهای صندوق سرمایه گذاری نیز به دو نوع ممتاز و عادی طبقه‌بندی می‌شوند. نوع عادی قابلیت خرید و فروش و یا صدور و ابطال دارد. نوع ممتاز آن مربوط به مؤسسین صندوق سرمایه گذاری است قابلیت خرید و فروش ندارد؛ اما قابل انتقال است.
خالص ارزش دارایی‌ها (Nav)
در صورتی که کل بدهی‌های صندوق سرمایه گذاری را از کل دارایی‌های آن کسر کنیم و حاصل را بر کل واحدهای سرمایه گذاری صندوق تقسیم نماییم، خالص ارزش دارایی یا ارزش ذاتی و واقعی هر واحد را شاهد خواهیم بود.
صدور و ابطال
صدور و ابطال واحدهای صندوق مشترک به فرایند خرید و فروش این واحدها اشاره دارد. در این فرایند، خرید واحدهای صندوق به این معناست که واحد صندوق به نام شما را صادر می‌شود.
وقتی که یک سرمایه‌گذار تصمیم به فروش واحدهای خود و دریافت وجه دارد، مدیر صندوق مسئول ابطال واحدهای او می‌شود. او واحدهای فروخته شده را باطل می‌کند و به جای آن، مبلغ ناشی از ابطال را به سرمایه‌گذار پرداخت می‌کند.
قیمت صدور و ابطال
سرمایه گذاری در صندوق‌های سرمایه گذاری هزینه به نسبت پایینتری در مقابل سبدگردانی دارند. این هزینه‌ها در قالب کارمزد از سرمایه‌گذار دریافت می‌گردد. در صندوق‌های ETF کارمزدهای صندوق در قیمت خرید و فروش منعکس می‌شود. اما در صندوق‌های صدور و ابطالی کارمزد به دو صورت ثابت و متغیر برای سرمایه‌گذاران تعریف شده است.
کارمزد صندوق‌های صدور ابطالی در قیمت صدور و ابطال لحاظ می‌شود به طور مثال قیمت صدور واحدهای صندوق سرمایه گذاری برابر 10,000 ریال و قیمت ابطال برابر 9,800 ریال است. این اختلاف بین قیمت صدور و ابطال همان کارمزد صندوق سرمایه گذاری است. در نظر داشته باشید قیمت ابطال همواره کمتر از قیمت صدور است.
انواع صندوق سرمایه گذاری و تفاوت‌ها
1) صندوق سرمایه گذاری مبتنی بر صدور و ابطال (Mutual Funds)
2) صندوق سرمایه گذاری قابل معامله (ETF)
صندوق ETF مانند سهام قابل معامله و خرید و فروش هستند. در حالی که در صندوق‌های صدور و ابطالی واحدهای صندوق برای هر شخص صادر و در زمانی که مشتری تمایل به دریافت وجه خود دارد، واحدهای متعلق به او ابطال می‌شود.
به عبارتی دیگر در صندوق‌های ETF، واحدهای صندوق مورد معامله قرار می‌گیرند. اما در صندوق‌های غیر قابل معامله، امکان خرید و فروش ندارد و صرفاً واحدهای صندوق، به نام سرمایه‌گذار صادر و یا ابطال می‌گردد.
سرعت خرید و فروش در صندوق‌های ETF به واسطه قرارداشتن آن‌ها در بازار بورس بالاتر است. این در حالی است که برای صدور یا ابطال واحدهای صندوق سرمایه گذاری مشترک نیاز است تا در پایان روز و پس از محاسبه Nav این اقدام صورت گیرد.
پس از فروش صندوق‌های ETF وجه آن بسته به نوع صندوق طی 1 الی 2 روز کاری به حساب شما واریز می‌شود. این درحالی است که در صندوق‌های صدور و ابطالی وجه ناشی از ابطال واحدها، حدودا تا یک هفته زمان می‌برد به حساب شما واریز گردد.
در صندوق‌های صدور و ابطالی شما در روز کاری بعد، از خالص ارزش دارایی‌های (Nav) خود مطلع می‌شوید. در حالی که در صندوق‌های ETF هر 2 دقیقه یکبار خالص ارزش دارایی صندوق به‌روزرسانی می‌شود.
وجود رکن بازارگردان در صندوق‌های ETF باعث تسهیل در نقدشوندگی و جلوگیری از وجود شکاف قیمتی می‌شود. در حالی که این رکن در صندوق‌های مشترک وجود ندارد.
مزایای صندوق سرمایه گذاری
1) مدیریت حرفه ای دارایی در صندوق سرمایه گذاری
صندوق سرمایه گذاری به واسطه دارا بودن تحلیلگران و مدیران سرمایه گذاری متخصص عملکرد بهتری نسبت به کسانی که دانش و تخصص کافی را ندارند از خود نشان می‌دهند.
2) متنوع سازی با استفاده از صندوق سرمایه گذاری
سازمان بورس به عنوان نهاد ناظر بر صندوق سرمایه گذاری ضمن ابلاغ حد نصاب ترکیب دارایی صندوق‌ها اجازه نمی‌دهد مدیر صندوق سرمایه گذاری در یک صنعت یا یک اوراق بهادار خاص بخش اعظمی از دارایی‌های صندوق را سرمایه گذاری نماید. چرا که این موضوع باعث افزایش ریسک پرتفوی خواهد شد؛ بنابراین مدیر همواره پرتفویی متنوع از اوراق بهادار مختلف را تشکیل میدهد.
3) قابلیت نقدشوندگی بالا در صندوق سرمایه گذاری
درصورتی که به صورت مستقیم در سهام سرمایه گذاری نمایید در زمان‌های رشد و افت بازار درگیر صف خرید و صف فروش خواهید شد. این مورد امکان خرید یا فروش سهام را به شما نمی‌دهد. اما در صندوق‌ها به واسطه وجود رکن بازارگردان و ضامن نقدشوندگی به راحتی و سهولت معامله خود را انجام می‌دهید.
4) نظارت و شفافیت در صندوق سرمایه گذاری
صندوق سرمایه گذاری ملزم به ارائه گزارش صورت وضعیت پرتفوی به صورت ماهانه و صورت‌های مالی خود در دوره‌های ۳ماهه است. همچنین به واسطه وجود رکن حسابرس، متولی و سازمان بورس، همواره نظارت بر حسن فعالیت مدیران صندوق سرمایه گذاری صورت می‌گیرد.
معایب صندوق سرمایه گذاری
1) عدم تسلط بر دارایی
سود و زیان بالقوه و بالفعل در صندوق سرمایه گذاری به صورت مشاع است و تصمیمات سایر سرمایه‌گذاران بر بازدهی صندوق سرمایه گذاری و طبیعتاً بازدهی شخص شما به صورت غیرمستقیم تأثیرگذار است. اما در سرمایه گذاری از طریق سبد اختصاصی، مدیریت دارایی به صورت شخصی برای شما صورت می‌گیرد.
2) عدم حق رأی در مجامع
دارندگان واحدهای عادی صندوق سرمایه گذاری حق حضور در مجامع و حق رأی ندارند.
3) دوره نسبتاً طولانی در تسویه وجه
در صندوق‌های مشترک تسویه وجه حدود 5 روز کاری زمان می‌برد.
سخن آخر
صندوق سرمایه گذاری با ارائهٔ مزایا و معایب خود، یکی از راه‌های متداول برای سرمایه گذاری هستند. هر فرد بر اساس شرایط شخصی خود و هدف اقتصادی می‌تواند از این ابزار سرمایه گذاری بهره‌مند شود یا به دلایل خاصی از آن صرف نظر کند.
مهم‌ترین نکاتی که در نظر گرفتن این تصمیمات می‌تواند کمک‌کننده باشد، شناخت دقیق اهداف مالی، میزان دانش و تخصص شخصی در زمینهٔ سرمایه گذاری، و ارزیابی هر نوع صندوق سرمایه گذاری است.
