روانکارها، موادی هستند که به منظور کاهش اصطکاک و افزایش لغزندگی بین سطوح مختلف، به ویژه در ماشینآلات و سیستم‌های مکانیکی استفاده میشوند. این مواد می‌توانند از انواع مختلفی شامل روغن‌ها، گریس‌ها، پلیمرها، و حتی نانومواد تشکیل شوند. استفاده از روانکارها در صنایع مختلف نه‌تنها باعث کاهش سایش و سایر پدیده‌های اصطکاکی می‌شود بلکه می‌تواند به حفظ و سلامتی قطعات مکانیکی نیز کمک کند. در ادامه شرکت شبهرن را بررسی خواهیم کرد.
پیش از سال 1856، روغن‌های مورد نیاز برای روانکاری چرخ‌های ارابه‌ها و سایر سطوح متحرک از منابع روغن‌های حیوانی و گیاهی به‌دست می‌آمد. با این حال، به دلیل مقاومت پایین، تجزیه و فساد سریع، محدودیت‌هایی در استفاده از این روغن‌ها وجود داشت. با ظهور صنعت نفت و پیشرفت سریع آن در سال 1883، بهبود فرآیندهای تقطیر و تصفیه نفت خام، روغن‌های نفتی به عنوان جایگزینی برتر برای روغن‌های بر پایه چربی شدند.
این پیشرفت‌ها امکان استفاده از روغن‌های صنعتی در روانکاری را ایجاد کردند و روغن‌های نفتی به سرعت برتری خود را نسبت به روغن‌های حیوانی، گیاهی و سایر نوع‌ها نشان دادند. در نتیجه، استفاده از روغن‌های حیوانی، گیاهی، حیوانی و … به تدریج منسوخ شد.
استفاده از روانکارها در ماشینآلات صنعتی، معدنی و… باعث افزایش طول عمر قطعات و دستگاهها و متعاقباً کاهش هزینه های تعمیر و نگهداری خواهد شد. امروزه از روانکارها علاوه بر موارد گفته شده، انتظار میرود قابلیت کاهش مصرف انرژی، محافظت از خوردگی، سایش و زنگزدگی قطعات را داشته باشد. روانکارها به انواع مختلفی نظیر گاز، مایع، نیمه جامد و جامد تقسیم میشوند. همچنین در صنعت خودرو به عنوان روغن موتور، روغن گیربکس و روغن دنده مورد استفاده قرار میگیرد.
فهرست مطالب
روغن‌های پایه
روغن پایه، که به عنوان جزء اصلی در ترکیب و تولید روانکارها به کار میرود، از نظر حجمی نقش اساسی در تشکیل این محصولات ایفا می‌کند. بیش از 95% ساختار روانکارها از روغن پایه تشکیل شده است. در برخی از نمونه‌های روانکارها، نظیر روغن‌های کمپرسور و هیدرولیک، حتی تا 99% از ترکیب را روغن پایه تشکیل می‌دهد؛ در حالی که تنها 1% باقیمانده به مواد افزودنی اختصاص دارد. از سوی دیگر، در برخی دیگر از روانکارها، از جمله سیالات فلزکاری، گریس‌ها، یا روغن‌های دنده صنعتی، حدود 30% از ترکیب از مواد افزودنی تشکیل شده و سایر 70% به عنوان روغن پایه می باشد.
منشاء روغن پایه می‌تواند از منابع نفتی یا غیرنفتی باشد، اما بیشترین مصرف جهانی این روغن‌ها از پالایش نفت خام به دست می‌آید. به همین دلیل، صنعت روغن پایه به عنوان بخشی از صنایع نفت محسوب می‌شود.
ویژگی‌های روغن‌های پایه حاصل از نفت منوط بر نوع نفت خام و فرآیند پالایش آن است. این ویژگی‌ها به دلیل ترکیبات متنوع موجود در نفت خام متفاوت هستند. موادی مانند هیدروکربن‌های پارافینیک، نفتنیک، آروماتیک، و ترکیبات گوگرد دار، که در نفت خام یافت میشوند، موجب تنوع و خصوصیات گوناگون روغن‌های پایه میشوند. این تنوع در ویژگی‌ها، از یک سو، به خصوصیات مطلوب در روانکارها منجر می‌شود و از سوی دیگر، ممکن است ویژگی‌های نامطلوبی را نیز به دنبال داشته باشد.
با استفاده از تکنولوژی‌های موجود و با جذب لوبکات و اعمال فرآیند خالص‌سازی، پالایشگاه‌های روغن قادر به تولید انواع خاصی از روغن‌های پایه میباشند. این روغن‌ها بر اساس ویژگی‌هایی نظیر اشباع، ویسکوزیته، و میزان گوگرد به 5 دسته مختلف تقسیم میشوند، که بیش از 90% از تقاضای بازار روغن‌های پایه به سه گروه اول این دسته‌بندی تعلق دارد.
مواد افزونی با هدف بهبود خواص روانکارها به روغن پایه اضافه میشوند. این افزودنی ها شامل بهبود دهنده شاخص ویسکوزیته، افزودنی ضد سایش، آنتی اکسیدانها، کف زدا، اصلاح کننده های اصطکاک، افزودنی مواد شوینده، افزودنی ضدخوردگی و… میباشند.
زنجیر تولید روانکار و مشتقات آن
لوبکات به عنوان خوراک پالایشگاه‌های روغن و به عنوان یکی از مشتقات نفتی وارد زنجیره تولید می‌شود. اکسترکت فورفورال به عنوان یکی از محصولات جانبی پالایشگاه‌های روغن تولید و به عنوان ماده اولیه تولیدکنندگان دوده (کربن سیاه) استفاده می‌شود. روغن پایه در واحد بلندینگ با سایر افزودنی‌ها ترکیب شده و روغن نهایی به عنوان محصول اصلی حاصل می‌شود.
معرفی شرکت شبهرن
شرکت نفت بهران یا شبهرن در سال 1345 با ظرفیت تولید سالانه 30 هزار تن روغن پایه به عنوان یکی از اولین پالایشگاه‌های روغن خاورمیانه تأسیس شد. در طول سالی‌های بعد ظرفیت پالایشگاه به 260 هزار تن روغن پایه در سال افزایش یافت و امکانات مورد نیاز برای تولید 550 هزار تن انواع محصولات فراهم شده است.
این شرکت در سال 1369 در بورس تهران پذیرفته شد. شبهرن در حال حاضر به عنوان واحد تجاری فرعی شرکت انرژی گستر سینا و واحد نهایی گروه بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در حال فعالیت می باشد.
محصولات شرکت شامل انواع روانکار (خودرو، صنعتی و …)، انواع پارافین وکس، فورفورال اکسترکت و ضد یخ می باشد. مواد اولیه مورد نیاز شامل لوبکات، آیزوریسایکل، روغن پایه، انواع افزودنی و ظروف بسته بندی است.
ظرفیت اسمی سالانه شرکت در حال حاضر برابر با 590,251 متر مکعب انواع روانکار، پارافین واکس، اکسترکت، روغن پایه و … است. همچنین محل فعالیت کارخانه واقع در ابتدای جاده قدیم قم، خیابان انبار نفت می باشد.
نفت بهران یا شبهرن در 9 ماهه 1402، 42% سهم بازار روانکار خودرویی کشور را در اختیار دارد. همچنین شرکت شبهرن در دوره مورد گزارش 38% سهم بازار روانکار صنعتی کشور را به خود اختصاص داده است.
مواد اولیه
ماده اولیه اصلی پالایشگاه‌های روغن، لوبکات میباشد. این ماده یکی از مشتقات نفتی است که به دو دسته سبک و سنگین تقسیم می‌شود. لوبکات سبک برای تولید روغن موتور و لوبکات سنگین برای تولید روغن موتور‌های سنگین مورد استفاده قرار میگیرد و به‌صورت هفتگی در بورس‌کالا عرضه می‌شود.
در کنار لوبکات محصولی دیگر به نام آیزوریسایکل توسط پالایشگاه‌ها تولید می‌شود. محصول فرعی واحدهای آیزوماکس در پالایشگاه‌های نفت که تحت عنوان آیزوریسایکل توسط شرکت‌های روغن ساز جذب می‌شود و به عنوان بخشی از خوراک مورد استفاده قرار میگیرد.
وکیوم باتوم (Vacuum Bottom) یکی از فراورده‌های حاصل از فرآیند تقطیر در واحدهای پالایش نفت است که در قسمت پایینی برج تقطیر تحت خلاء (Vacuum Distillation Unit) جمع‌آوری می‌شود. این ماده به عنوان یکی از سنگین‌ترین و غلیظ‌ترین بخش‌های نفت خام در تولید روانکار مورد استفاده قرار میگیرد.
جهت ساخت گریدهای مختلف روغن موتور و صنعتی مواد افزودنی (با توجه به گرید روغن تولیدی) به روغن پایه تولید شده در کارخانجات روغن سازی اضافه می‌شود. مواد افزودنی فوق به طور کامل وارداتی بوده و عوامل موثر بر آن نرخ ارز و همچنین تحریم‌های بین المللی میباشد.
نفت بهران، مواد اولیه مورد نیاز خود را از پالایشگاه‌های نفت تهران، اصفهان، بندر عباس، تبریز از طریق بورس کالا تأمین می‌کند. عمده مواد افزودنی نیز به صورت وارداتی از طریق فروشندگان خارجی تأمین می‌شود.
ترکیب فروش محصولات
فروش شرکت شبهرن در سال مالی 1401 بالغ بر 17.6 هزار میلیارد تومان ثبت شده که از این میزان 25% مربوط به فروش صادراتی و 75% فروش داخلی میباشد. روغن موتور بنزینی، دیزلی، صنعتی، مهم ترین محصولات فروش داخلی شرکت هستند. اکستراکت، روغن پایه و پارافین وکس بیشترین سهم را در سبد فروش صادراتی ایرانول به خود اختصاص داده‌اند.
نرخ فروش محصولات
میزان تولید و فروش
نرخ ماده اولیه
95% * دلار نیما * 1.15 * قیمت نفت کوره 180 خلیج فارس = نرخ لوبکات
کاهش نرخ لوبکات در اوایل سال 1401 به دلیل بحران انرژی و افزایش کرک اسپرد نفت میباشد.
مبلغ فروش و حاشیه سود شرکت‌ها
مقایسه با رقیبان
پیش بینی سود
مفروضات تحلیل:
1402
دلار نیما: 390,000 ریال
نفت کوره: 57 دلار
لوبکات: 410 دلار – تن
آیزوریسایکل: 530 دلار – تن
نتیجه کارشناسی
شرکت نفت بهران یا شبهرن به عنوان یکی از عناصر کلیدی بازار روانکارها در ایران، طی 9 ماهه سال 1402، توانست 42 درصد از کل بازار روانکار خودروهای کشور را به خود اختصاص دهد. این شرکت با ارائه بیش از 900 نوع محصول در بسته‌بندی‌های متنوع، از حجم‌های 1 لیتری تا 1000 لیتری، در بازارهای مختلفی مانند بورس کالا، شبکه‌های فروش، توزیع مویرگی و دفاتر مهندسی پخش میشوند. در حوزه صادرات نیز، محصولات بهران به بیش از 25 کشور جهان ارسال میشوند.
در این میان، محصولات داخلی 75 درصد از کل فروش شرکت را تشکیل می‌دهند و بقیه در قالب صادرات به فروش می‌رسند. این صنعت از سیاست‌های قیمت‌گذاری دولتی تأثیر می‌پذیرد و آخرین بار در تاریخ 9 خرداد 1401، شاهد افزایش 25 درصدی نرخ فروش بوده است. با این حال، به دلیل تأخیر در دریافت مجوز افزایش قیمت محصولات داخلی و همچنین افزایش هزینه‌های تولید مرتبط با نرخ دلار و قیمت جهانی نفت، شرکت در سال‌های اخیر با کاهش حاشیه سود مواجه شده است.
موقعیت جغرافیایی شرکت نزدیک به پالایشگاه تهران، دسترسی آسان به ماده اولیه اصلی یعنی لوبکات را فراهم می‌آورد. با این حال، کیفیت این مواد اولیه بر کمیت تولیدات تأثیرگذار است. همچنین، تعطیلات نوروزی در فروردین ماه هر سال، باعث کاهش تولید می‌شود. بررسی نمودار تولید ماهانه شرکت نشان می‌دهد که در 6 ماهه اول سال شاهد افزایش تولید و در 6 ماهه دوم کاهش تولید هستیم، که نتیجه آن یک الگوی کوهانی شکل است.
بر اساس ارزیابی‌های انجام شده برای سال 1402، پیش‌بینی می‌شود که شرکت بهران بتواند سود خالص هر سهم را به 3,469 ریال برساند، که این امر منجر به ثبت نسبت P/E معادل 6 خواهد شد.
