فهرست مطالب
پیدایش زغال سنگ، صنعت حوزه فعالیت کشرق
زغال‌سنگ یکی از منابع انرژی فسیلی است که طی چندین میلیون سال به طور طبیعی تشکیل می‌شود. این سنگ در اثر فرآیند تجمع و تخمیر جزئی گیاهان در شرایط کم‌اکسیژنی شکل میگیرد و از شاخه‌ای از سنگ‌های زمینی به نام سنگ زغال‌سنگ تشکیل شده است. این سنگ‌ها از مواد گیاهی حاوی کربن تشکیل شده‌اند که طی زمان در شرایط مناسب تحت فشار و دمای بالا به وجود آمده است. زغال‌سنگ به عنوان یک منبع انرژی با ارزش بهره‌برداری می‌شود.
با احتراق زغال‌سنگ، انرژی حاصل از تجمع گیاهان طی هزاران سال به صورت انرژی حرارتی و الکتریکی در دسترس قرار میگیرد. همچنین، زغال‌سنگ به عنوان ماده اولیه برای تولید کُک استفاده می‌شود که در فرآیندهای صنعتی مانند تولید فولاد به کار می‌رود.
تاریخچه استفاده از زغال سنگ
تاریخچه استخراج و استفاده از زغال سنگ به هزاران سال قبل از میلاد بازمی‌گردد. احتمالاً اولین بار که انسان پی برد که زغال سنگ چه کاربردهایی دارد، به زمان‌های باستانی بازمی‌گردد. اولین بار که زغال سنگ استخراج و به عنوان سوخت استفاده شد، برای زندگی جامعه اولیه انسانی بسیار اهمیت داشت.
استفاده اولیه انسان از زغال سنگ برای تأمین گرما در دورهٔ نیوتریک (نیمهٔ چهارم هزارهٔ قبل از میلاد) آغاز شد. در آن زمان، زغال سنگ به صورت خام استفاده میشد.
در قرن‌های اخیر، با پیدایش صنعت و توسعه اقتصادی، استفاده از زغال سنگ به صنایع مختلفی نفوذ یافت. این منبع انرژی به عنوان سوخت؛ برای تولید برق، گرمایش ساختمان‌ها، تولید فولاد و صنایع دیگری به کار می‌رود. اما با پیشرفت علم و فناوری، آلودگی هوا و مشکلات زیست محیطی ناشی از احتراق زغال سنگ به چشم می‌آید. این مسائل باعث شده تا به دنبال منابع انرژی پاکتر و پایدارتر بگردیم. به همین دلیل، تلاش‌های زیادی برای استفاده از منابع انرژی جایگزین و سبزتر مانند نفت و گاز طبیعی در دهه‌های اخیر شکل گرفته است.
نقش زغال سنگ در انقلاب صنعتی
صنعت زغال سنگ در انقلاب صنعتی زغال سنگ به عنوان یک منبع انرژی بسیار مهم در دوران انقلاب صنعتی نقش حیاتی ایفا کرد. استفاده گسترده از زغال سنگ به عنوان منبع انرژی، توسعه صنایع و افزایش تولید را ممکن ساخت. این منبع انرژی قابل توزیع بود و باعث توسعه شبکه‌های راه‌آهن و نیروگاه‌های بخار شد.
استفاده از زغال سنگ تأثیرات گسترده‌تری داشت و انقلاب صنعتی را به مرحله جدیدی از توسعه رساند. علت‌های اصلی استفاده از زغال سنگ در قرن هجدهم:
1. برقراری صنعت: زغال سنگ به عنوان منبع سوختی برای تولید بخار به کار می‌رفت و این منبع انرژی راه را برای تأسیس صنایع و واحدهای تولیدی گسترده‌تر باز کرد.
2. رشد صنایع: صنعت زغال سنگ منجر به افزایش توان تولید و توسعه صنایع مختلف شد، زیرا این منبع ارزان، قابل توزیع و در دسترس بود و ماشین‌آلات را با انرژی لازم تأمین می‌کرد.
3. شبکه راه‌آهن: صنعت زغال سنگ در قرن هجدهم باعث توسعه راه‌آهن و حمل و نقل گسترده‌تر شد. راه‌آهن‌ها از زغال سنگ به عنوان منبع انرژی برای تولید بخار در قطارها استفاده می‌کردند.
4. ایجاد اشتغال: تولید و استخراج زغال سنگ نیاز به نیروی کار داشت که برای جوانان بیکار و افراد فقیر فرصتی برای کسب درآمد و اشتغال ایجاد کرد.
5. تأثیر اجتماعی: با افزایش توان تولید در صنعت زغال سنگ، انتقال جمعیت از مناطق روستایی به شهرها را سرعت بخشید و شهرنشینی را ترویج داد. این تغییرات در نهایت منجر به تحولات اقتصادی و اجتماعی عظیم در دوران انقلاب صنعتی شد که هنوز هم اثرات آن در جوامع صنعتی و اقتصادی ما مشهود است.
بزرگترین تولید کنندگان در صنعت زغال سنگ
چین: چین بزرگترین تولیدکننده زغال سنگ است که حدود نیمی از کل تولید زغال سنگ جهان را به خود اختصاص داده است. این کشور برای تولید برق و مصارف صنعتی به شدت به زغال سنگ متکی است.
هند: هند دومین تولید کننده زغال سنگ در جهان است و برای تولید انرژی و اهداف صنعتی به زغال سنگ متکی است.
ایالات متحده: ایالات متحده یکی از تولیدکنندگان برتر در صنعت زغال سنگ است، اما در سال های اخیر به دلیل تغییر به سمت منابع انرژی پاکتر، تولید زغال سنگ خود را کاهش داده است.
اندونزی: اندونزی بزرگترین صادرکننده زغال سنگ در جهان است و دارای ذخایر زغال سنگ قابل توجهی است که آن را به یک بازیگر اصلی در صنعت زغال سنگ تبدیل کرده است.
استرالیا: استرالیا پنجمین تولیدکننده بزرگ در صنعت زغال سنگ است و دارای ذخایر بزرگ زغال سنگ است که عمدتاً در ایالت کوئینزلند واقع شده است.
زغال سنگ و ایران
ایران به عنوان یکی از کشورهای مهم تولیدکننده و منابع غنی زغال سنگ در منطقه خاورمیانه شناخته می‌شود. با وجود محدودیت‌های فنی و مالی، تولید زغال سنگ در ایران همچنان ادامه دارد و نقش مهمی در تامین انرژی و توسعه صنعتی این کشور دارد. در این بخش، به بررسی تولید و منابع صنعت زغال سنگ در ایران، اثرات آن بر محیط زیست و سلامت انسان‌ها، و طرح‌های توسعه در این حوزه می‌پردازیم.
منابع صنعت زغال سنگ در ایران
معادن صنعت زغال سنگ در ایران در استان‌های مختلف وجود دارند، اما بیشترین معادن در استان‌های کرمان، زنجان، مازندران، یزد و خراسان قرار دارند. زغال سنگ در دو نوع متالوژیکی و حرارتی وجود دارد که بیشتر میزان تولید و مصرف زغال سنگ کشورمان به نوع متالوژیکی اختصاص دارد.
تولید زغال سنگ در ایران نسبت به بسیاری از کشورها، سهم کمتری دارد. این مسئله به دلیل وجود چالش‌های مختلف در صنعت زغال سنگ در کشور است. یکی از عوامل تاثیرگذار بر پایین بودن تولید زغال سنگ در ایران، وجود منابع فراوان نفت و گاز است. از سوی دیگر، گزارش‌های متعدد نشان می‌دهد که مقدار سهم تولید انرژی کشور ایران از زغال سنگ در سال 2019 تا 2020 بین صفر تا 1 درصد از کل دنیا بوده است.
صنعت زغال سنگ ایران همزمان با تأسیس شرکت ذوب آهن اصفهان شکل گرفت. این شرکت، زغال سنگ را برای تولید شمش فولادی به روش کوره بلند استفاده می‌کند. با این حال، منابع زغال سنگ در ایران انتشار پراکنده‌ای ندارند و بیشتر ذخایر زغال سنگ در منطقه طبس واقع شده‌اند.
به طور کلی، تولید در صنعت زغال سنگ در ایران با چالش‌هایی مواجه است که عواملی مانند توانایی رقابت با منابع فراوان گاز و نفت، سرمایه‌گذاری ناکافی و فناوری قدیمی نسبت به صنایع مشابه در دیگر کشورها، و پراکندگی محدود منابع زغال سنگ در ایران را شامل می‌شود. این مسائل باعث شده است تا تولید زغال سنگ در ایران در مقایسه با دیگر کشورها، سهم کمتری داشته باشد.
قیمت زغال سنگ در ایران از آذرماه سال 97 تا کنون بر اساس مصوبه وزارت صنعت، معدن و تجارت کنسانتره زغال‌سنگ بر مبنای 5/26 % درصد نرخ شمش فولاد خوزستان در بورس کالا و طبق مشخصات مورد توافق میان خریداران و فروشندگان قیمت‌گذاری می‌شود، لذا قیمت در صنعت زغال سنگ تابعی است از قیمت فولاد و نرخ ارز. نرخ پایه کنسانتره زغال سنگ در پایان هر ماه پس از مشخص شدن نرخ متوسط ماهانه شمش فولاد خوزستان تعیین می‌گردد و پس از آن قیمت نهائی کنسانتره زغال سنگ بر مبنای نرخ پایه و نتایج آنالیز کنسانتره زغال سنگ در آزمایشگاه و طبق جرائم و پاداش‌های مورد توافق در قرارداد محاسبه می‌گردد.
در نتیجه، تعداد محدودی استخراج زغال سنگ در ایران وجود دارد و از طرفی، استفاده از منابع فراوان گاز و نفت باعث می‌شود که تولید زغال سنگ در ایران رونق کمتری داشته باشد. به علاوه، اکتشاف و استخراج زغال سنگ در مناطق جدید نیاز به سرمایه‌گذاری و فناوری بیشتری دارد تا بتواند رونق بیشتری در صنعت زغال سنگ ایران ایجاد کند. با این وجود، با بهره‌برداری موثر از ذخایر محدود صنعت زغال سنگ در ایران و توسعه فناوری‌‌های مناسب، امکان رشد و توسعه صنعت زغال سنگ میسر است.
به طور کلی، توسعه معادن صنعت زغال سنگ نیاز به توازن میان اقتصاد، اجتماع، و محیط‌زیست دارد. شرکت‌های معدنی بزرگ با تمرکز بر مسئولیت‌پذیری اجتماعی و حفاظت از محیط‌زیست، تلاش می‌کنند تا توسعه این صنعت را در جهتی پایدار و مستدام رقم بزنند.
زغال‌سنگ حرارتی به عنوان یک منبع انرژی تاریخی و مهم در ایران و دیگر نقاط جهان شناخته شده است. اما به تدریج، ترجیح به منابع انرژی دیگر مانند گاز طبیعی در ایران گرایش پیدا کرده است. عوامل تاثیر گذاری همچون موارد ذیل وجود دارند:
۱. هزینه استخراج:
یکی از دلایل اصلی عدم طرفداری از زغال‌سنگ حرارتی در ایران، هزینه استخراج و تولید آن است. اگرچه منابع در صنعت زغال سنگ در ایران فراوان هستند، اما استخراج آن‌ها همراه با هزینه‌های بالایی میسر است. این هزینه‌ها شامل تجهیزات استخراج، حمل و نقل و پرداخت به کارگران می‌شود. در مقایسه با منابع انرژی دیگر مانند گاز طبیعی، زغال‌سنگ حرارتی هزینه استخراج بیشتری دارد.
۲. مصرف زغال‌سنگ در صنعت فولاد:
صنعت فولاد یکی از صنایع اصلی ایران است و به میزان بسیار زیادی از زغال‌سنگ متالوژیک برای تولید فولاد استفاده می‌کند. این مصرف بسیار زیاد منجر به تقاضای افزایشی برای زغال‌سنگ متالوژیک شده است. در نتیجه، زغال‌سنگ حرارتی به عنوان یک منبع انرژی در صنعت فولاد مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
۳. استفاده از گاز طبیعی:
گاز طبیعی به عنوان یک منبع انرژی پاک و بهره‌ور در ایران به شدت ترجیح داده می‌شود. قیمت پایین گاز طبیعی به عنوان یک منبع انرژی و سوخت جایگزین برای زغال‌سنگ حرارتی در صنایع مختلف شده است. همچنین، ایران دارای منابع غنی از گاز طبیعی است که قابلیت تأمین نیازهای صنایع را دارد.
۴. زغال‌سنگ حرارتی آلاینده:
یکی دیگر از دلایل عدم محبوبیت زغال‌سنگ حرارتی در ایران، مسئله آلودگی زیست‌محیطی است. زغال‌سنگ حرارتی آلاینده بسیاری از آلاینده‌های محیط‌زیستی را تولید می‌کند که منجر به آسیب‌های جدی به محیط‌زیست و سلامت انسان می‌شود. به همین دلیل، تمایل به استفاده از منابع انرژی تمیزتر و با آلودگی کمتر مثل گاز طبیعی افزایش یافته است.
تجزیه و تحلیل SWOT صنعت زغال سنگ
زنجیره ارزش شرکت‌های صنعت زغال سنگ در بورس
معرفی کشرق – شرکت شمال شرق شاهرود
شرکت صنعتی و معدنی شمالشرق شاهرود – کشرق، در سال 1374 با شناسه ملی 1080041969 در اداره ثبت شرکت‌های شهرستان شاهرود تأسیس شد. این شرکت، بر اساس تصمیمات مجمع عمومی فوق العاده در تاریخ 23/10/1383، نوع شرکت خود را به سهامی عام تغییر داد و در تاریخ 11/11/1390 توانست طی شماره 11001 در بازار دوم فرابورس نیز فعالیت خود را آغاز کند. سرمایه این شرکت در حال حاضر به مبلغ 84 میلیارد ریال ثبت شده است.
سهامداران اصلی شرکت عبارتند از شرکت توسعه معادن روی ایران با مالکیت 18 % شخص حقیقی با 15% مالکیت از سهام سایر سهامداران خرد 33% از سهام شرکت را در اختیار دارند که این میزان به عنوان سهام شناور آزاد شناخته می‌شود و تعداد دیگری از سهامداران بالای 1% چیزی حدود 8% از سهام شرکت را تحت اختیار دارند. میزان شناوری بالای سهم نشان دهنده نقد شوندگی آن و به مراتب ریسک بیشتر است.
شرکت معدنی صنعتی شمالشرق شاهرود – کشرق با سرمایه ثبت شده 84,000 میلیون ریال، نسبت P/E تقریباً 56 واحد و حاشیه سود ناخالص حدود 20%، در زمینه تولید کنسانتره زغال سنگ فعالیت می‌کند. این شرکت با داشتن سهام شناور به میزان 33% و ارزش بازار حدود 1.2 هزار میلیارد تومان، به عنوان کوچکترین شرکت زغال سنگ از منظر سرمایه ثبت شده میباشد.
طرح توسعه مهم شرکت مربوط به احداث کارخانه زغال شویی جهت جلوگیری از خام فروشی میباشد. این طرح از ابتدای سال 1394 متوقف شده و مذاکرات انجام شده با بانک صنعت و معدن جهت دریافت تسهیلات جهت تکمیل پروژه مذکور به نتیجه قطعی منجر نگردیده است. طبق برآوردهای انجام شده در سالهای قبل اجرای نهایی پروژه مستلزم صرف مبلغ 1,147 میلیارد ریال سرمایه گذاری خواهد بود.
تولید و فروش کشرق
کشرق برخلاف سایر رقبای خود در صنعت روند واضحی از رشد و فروش را به ثبت نرسانده و شاهد نوسانات زیادی در میزان تولید و فروش شرکت بودهایم.
تولید در 4 سال گذشته به جز سال 1399 به میزان ثابتی بوده است، در سال 99 محصول زغال سنگ دانه بندی شده که در سال های پسین و پیشین تولید نمی‌شده در تولید شرکت آمده است. رشد مقداری فروش در سال 1401 ناشی از فروش زغال سنگ کک شو کیفی بوده است.
برخی از محصولات شرکت براساس نیاز به نقدینگی در دوره های خاصی تولید میشوند. در حال حاضر محصولات اصلی شرکت شامل زغال سنگ کک شو کیفی درجه 1 و زغال سنگ کک شو کیفی میباشد. سایر محصولات براساس نیاز تولید میشوند بر همین اساس در میزان تولید و فروش محصولات دارای نوسانات زیادی هستیم.
بهای تمام شده کشرق
رشد فروش ریالی کشرق به طور متوسط در سال های اخیر معادل با 58 % بوده از طرف دیگر بهای تمام شده محصولات به طور میانگین سالانه 63 % رشد داشته است. تفاوت در بهای تمام شده و میزان فروش شرکت حاشیه سود ناخالص 20% را برای شرکت به ارمغان می‌آورد.
حاشیه سود کشرق
هرچند صنعت زغال سنگ شاهرود (کشرق) به عنوان تولیدکننده زغال سنگ کک شو شناخته می‌شود اما کیفیت زغال سنگ‌های استخراجی از معادن تحت بهره‌برداری به میزان سایر رقبا مناسب نیست. این امر باعث نرخ پایین‌تر در فروش محصولات و به طبع آن کاهش حاشیه سود در سال های اخیر شده است. کشرق نیز همانند سایر تولید کنندگان این صنعت در سال 99 از افزایش نرخ شمش فولاد بی بهره نمانده و توانست حاشیه سود خود را به میزان مناسبی رشد دهد اما با توجه به دلایل گفته شده در سالهای اخیر شاهد کاهش حاشیه سود بودهایم.
مقایسه تولید و فروش کشرق با دیگران
کزغال به عنوان بزرگترین تولید کننده بورسی با میزان فروش 7/2 همت در سال 1401 در رتبه نخست این گروه قرار میگیرد پس از آن کپرور با میزان فروش 1/1 همت در رتبه دوم، کطبس به عنوان تولیدکننده زغال سنگ خام با فروش 400 میلیارد تومانی در رتبه سوم و کشرق با فروش 200 میلیاردی در رتبه آخر قرار میگیرد.
کل فروش این صنعت در سال 1401 معادل با 5/4 همت بوده است که 61% آن را کزغال، 26% کپرور، 9% کطبس و 4% کشرق تشکیل میدهند. کل فروش صنعت در سال 1401 56 % نسبت به سال قبل خود رشد داشته است.
از منظر تولید، کزغال بزرگترین تولیدکننده، کپرور و کطبس به صورت تقریبی در یک جایگاه و کشرق به عنوان کوچکترین فعال این صنعت ایفای نقش می‌کند.
مقایسه حاشیه سود کشرق با سایر شرکتها
تمام شرکت‌های فعال در صنعت زغال سنگ در سال 99 با رشد قیمت شمش فولاد و به طبع آن افزایش قیمت فروش زغال سنگ سودآوریشان افزایش یافته است. پس از آن با کاهش قیمت فولاد و بازگشت به سطوح قیمتی پیشین شاهد کاهش حاشیه سود در شرکتها از سال 99 به بعد بودهایم. هرچند عوامل تاثیرگذار دیگری بر قیمت زغال سنگ نظیر نرخ دلار نیمایی ، میزان تولید شرکتها، دسترسی به معادن، کیفیت زغال، هزینه حقوق دستمزد و نرخ تورم حاکم است.
مقایسه نرخ‌های فروش
همانطور که در شکل مشخص است، نرخ ریالی فروش شرکتها طی سالیان اخیر افزایشی بوده است. اما مشکل در تولید کزغال، رشد هزینه‌های حقوق دستمزد، تورم، هزینه‌های تعمیر و نگهداری و … باعث رشد بهای تمام شده طی سالیان اخیر شده و به طبع آن شاهد کاهش حاشیه سود در شرکتها بودهایم.
درجه اهمیت افشاء اطلاعات کشرق
در بررسی کشرق می‌توانیم این برداشت را داشته باشیم که راهی متفاوت نسب به هم گروهی های خود در پیش گرفته است و از استراتژی بخصوصی تبعیت می‌نماید. باتوجه به پایین بودن ارزش بازار شرکت و امکان سفته بازی در قیمت آن، این سهم رفتار تهاجمی‌تری نسبت به سایرین دارد و کارایی 2 از 5 را به خود اختصاص می‌دهد.
نقدشوندگی کشرق
متدولوژی مورد استفاده در رتبه بندی نقدشوندگی شرکتها بدین شکل است:
8 پارامتر اصلی شامل تعداد روزهای باز، تعداد روزهای بسته، روزهای صف فروش، روزهای صف خرید، حجم معاملات، عمق بازار، فعالیت حقوقی و فعالیت حقیقی در نظر گرفته شده است.
بنا به عملکرد شرکت از 10 نمره به هر پارامتر امتیاز می‌دهیم به‌طوری که مجموع امتیازات برابر با 10 باشد.
بیشترین رتبه نقد شوندگی یکساله مربوط به کپرور با 4.4 واحد است. این بدان معناست که در روزهای بد بازار، فروش سهم نسب به سایر سهم‌ها راحت تر میباشد و همچنین در رشد و افت بازار، صف خرید و فروش کمتری تشکیل می‌شود. همانطور که در موارد قبلی به کشرق به عنوان یک سهم مستعد سفته بازی پرداختیم در این قسمت نیز شاهد کمترین میزان نقدشوندگی این سهم در گروه هستیم و تعداد روزهای با صف خرید و فروش بیشتری نسبت به دیگر فعالان این صنعت دارد.
کزغال در رتبه دوم نقدشوندگی و کطبس در رتبه سوم قرار می‌گیرند.
برای مطالعه فایل کامل تحلیل به همراه تحلیل جامع صنعت زغال‌سنگ، پایین تیتر مقاله روی دکمه «دریافت فایل» کلیک کرده تا فایل جامع تحلیل به همراه pdf در اختیار شما عزیزان قرار گیرد.
