تحلیل بنیادی شکربن

پیدایش دوده و کاربرد های آن

دوده، با ویژگی‌های منحصر به فرد خود، در طول زمان به یکی از مواد اساسی تشکیل دهنده در صنایع مختلف تبدیل شده است. این محصول با ارزش، از کربن خالص تشکیل شده است و در ابتدا برای رنگ‌بخشیدن به سطوح مورد استفاده قرار می‌گرفت. این کاربرد در کشورهایی چون چین و هند رواج بسیاری داشت و با اختراع دستگاه چاپ توسط گوتنبرگ، دوده در کشورهای غربی نیز به عنوان جزء اصلی در جوهرهای چاپ مورد استفاده قرار گرفت. در ادامه این محتوا، شرکت شدوص و … مورد تحلیل و بررسی واقع شده‌اند. در ادامه شرکت شکربن را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

دوده که به عنوان “کربن سیاه” نیز شناخته می‌شود، یک محصول خالص از کربن است و 97 درصد از آن از کربن تشکیل شده است. این ماده در صنایع مختلف از جمله تایر‌سازی، پلاستیک و لاستیک‌سازی، جوهر و رنگ‌دانه، و صنعت باتری کاربرد فراوانی دارد. در تایر‌سازی، دوده به عنوان یک پرکننده  (filler) استفاده می‌شود و خواص مکانیکی تایرها را بهبود می‌بخشد.

در صنایع پلاستیک و لاستیک‌سازی، این ماده به فرمولاسیون محصولات افزوده می‌شود تا ویژگی‌های فیزیکی و مکانیکی آنها تقویت شود. همچنین، در صنعت جوهر و رنگ‌دانه، دوده به عنوان یک رنگدانه بر پایه کربن استفاده می‌شود تا رنگ‌ها پایدارتر و با کیفیت‌تر باشند. در صنعت باتری نیز به عنوان یک جزء اساسی در تشکیل الکترودها و ساختار باتری‌ها کاربرد دارد، که کارایی و عمر مفید باتری‌ها را افزایش می‌دهد.

فرایند تولید کربن سیاه:

در فرآیند تولید کربن سیاه، از نوعی روغن‌ سنگین آروماتیک به عنوان مواد اولیه استفاده می‌شود. این روغن‌ها در یک راکتور بسته تحت شرایط کنترل دقیق تمیز می‌شوند و سپس به جریان گاز گرم منتقل می‌شوند.

در راکتورهای کوره، با استفاده از اسپری بخار یا آب، واکنش تنظیم می‌شود و کربن تولیدی به صورت ذرات کربن میکروسکوپی جمع‌آوری می‌شود. در این مرحله، گازهای دمایی مانند مونوکسید کربن و هیدروژن به عنوان منابع حرارتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

کربن سیاه بخشی از این گازهای دمایی را برای تولید حرارت، بخار یا برق مصرف می کند. در فرآیند حرارتی، از گاز طبیعی به عنوان منبع انرژی استفاده می‌شود و با استفاده از کوره‌های پیشگرم، تولید کربن بلک صورت می‌گیرد. در این مرحله، جریان مواد به صورت آئروسل اسپری شده و در فیلترهای کیسه‌ای جمع‌آوری می‌شود. سپس با حذف ناخالصی‌ها، دانه‌بندی، غربالگری و بسته‌بندی، کربن سیاه آماده برای حمل و نقل می‌شود. گاز هیدروژن نیز برای پیشگرم کردن کوره دوم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بازیگران بزرگ صنعت دوده در دنیا:

چیمان (Chemours Company)

یک شرکت  پیشرو در صنعت دوده با بیش ازیک قرن سابقه، فعال در بیش از 130 کشور جهان، ارائه‌دهنده محصولات با کیفیت و نوآورانه در صنایع لاستیک، پلاستیک، رنگ، و ساختمانی. به عنوان یک انتخاب برتر جهانی در تولید دوده شناخته می‌شود.

اوریون انجینیرد کاربنز (Orion Engineered Carbons)

یک شرکت بین‌المللی برجسته در صنعت تولید کربن سیاه. این شرکت تخصصی در تولید کربن سیاه با تکنولوژی پیشرفته است و محصولات متنوعی ارائه می‌دهد. تمرکز بر پایداری محیط زیست، تکنولوژی مدرن، و حضور گسترده در بازارهای جهانی این شرکت را به یک گزینه معتبر در صنعت کربن سیاه تبدیل کرده است.

شرکت (Cabot Corporation)

شرکت کابوت (Cabot Corporation) یک شرکت تخصصی جهانی در زمینه مواد شیمیایی و مواد عملکردی است که دفتر مرکزی آن در بوستون، ماساچوست، ایالات متحده آمریکا قرار دارد. این شرکت در زمینه تولید محصولات متنوع از جمله کربن سیاه (Carbon Black)، کربن‌های ویژه (Specialty Carbons)، اکسیدهای فلزی ترکیبی (Fumed Metal Oxides)، و سیزیوم فرمات (Cesium Formate) در زمینه‌های مختلف فعالیت می‌کند.

دوده صنعتی در سطح جهان:

کربن سیاه به علت  استفاده روز افزون در صنایع مختلف همچنان تقاضای زیادی دارد، از جمله صنایعی که وابستگی بسیاری به کربن سیاه دارند می­توان به صنعت تایرسازی اشاره کرد زیرا بیشترین مصرف کربن سیاه مربوط به همین صنعت است، می­توان گفت در حدود 30 درصد از مواد تشکیل دهنده هر حلقه لاستیک را کربن سیاه تشکیل می دهد از طرفی با استناد به همین موضوع تقاضا در صنعت خودرو سازی به صورت غیر مستقیم بر روی تقاضای دوده نیز تاثیر میگذارد. از آنجایی که خودروسازی نوعی صنعت بنیادین به حساب می آید شرایط مختلف اقتصادی از جمله رونق و رکود نیز عرضه و تقاضا دوده را تحت تاثیر قرار می دهد.

در سال 2020 به علت گسترش بیماری کوید 19 در سراسر دنیا تقاضا کربن سیاه تحت تاثیر قرار گرفت همانطور که پیشتر اشاره شد رکود و رونق های اقتصادی این صنعت را تحت تاثیر قرار می­دهند؛از آنجایی که اقتصاد دنیا با شروع پاندمی در شوک غیر منتظره ای قرار گرفت بازار ها نیز در بهت فرو رفتند که بازار جهانی دوده نیز از این اثر دومینویی در امان نبود.

حتی با اینکه قیمت نفت در زمان پاندمی سقوط شدیدی را تجربه کرد که این موضوع به علت کاهش قیمت مواد اولیه دوده ساز ها تاثیر مثبتی بر سود سازی آنها داشت اما به همان مقدار نیز صنایعی همچون خودرو سازی آسیب شدیدی دیدند و تقاضا در بازار کربن سیاه در سطح بین المللی کاهش چشم گیری پیدا کرد.

در سال 2022 با کم شدن اثر پاندمی در دنیا و بهبود نسبی اقتصاد جهان تقاضا کربن سیاه نیز رویه قبل از پاندمی را پیش گرفت به طوری که در ایالات متحده آمریکا تقاضا برای کربن سیاه افزایشی شده این اتفاق در حالی رخ داد که، اعمال سیاست های سختگیرانه محیط زیستی نیز نتوانست مانع این تقاضا شود.

در سال 2022 آسیا و اقیانوسیه بیشترین عرضه را در بازار های جهانی داشته و همچنان در حال افزایش سهم خود در این بازار هستند که کشور چین در این عرصه پیشتاز است؛ کل سهم این کشور ها 63 درصد  از کل تولیدات موجود می باشد. از علل برتری این دو، به محدودیت های سخت گیرانه محیط زیستی در بحث تولید قاره های آمریکا و اروپا می­توان اشاره کرد.

اثرات محیط زیستی تولید دوده:

در فرآیند تولید دوده، گازهای مختلفی مانند اکسید نیتروژن، دی اکسید کربن، مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد و ذرات معلق به جوانب مختلف زندگی تأثیر می‌گذارند. این گازهای گلخانه‌ای نه تنها به محیط زیست آسیب می‌رسانند، بلکه بر سلامتی انسان‌ها نیز تأثیرات خطرناکی دارند. وقتی که انسان‌ها این گازها را استنشاق می‌کنند، ممکن است عوارضی چون سرگیجه، سردرد، حالت تهوع، مشکل در تنفس و گرفتگی قفسه سینه را تجربه کنند.

به علت این اثرات مخرب، دولت‌های کشورهای مختلف مقررات سختگیرانه‌ای را برای کنترل این گاز ها اجرا کرده‌اند. آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC) نیز نگرانی‌های جدی در مورد اثرات خطرناک این محصولات بر انسان را بیان کرده است. از این رو، در طول دوره مطالعه این محصولات ممکن است باعث محدودیت در پذیرش آن‌ها شود. این اقدامات، نشان دهنده پیروی از استانداردهای ایمنی و محیط زیست است که برای حفظ سلامتی انسان‌ها و حفاظت از محیط زیست ضروری است.

کربن سیاه و انواع آن به تفکیک روش تولید:

همانطور که پیشتر اشاره شد کربن سیاه، یک ماده مهم در مختلف صنایع از لاستیک تا رنگ آمیزی، از طریق چند فرآیند تولید می‌شود. در این مقاله، چندین فرآیند معمول تولید کربن سیاه مورد بررسی قرار گرفته‌اند

1- فرآیند سیاه کوره:

در این روش، نفت خام یا نفت زغال سنگ به گازهای با دمای بالا برای احتراق جزئی تبدیل می‌شود، که کربن سیاه را تشکیل می‌دهد. این روش با داشتن بازده بالا و قابلیت کنترل ویژگی‌های کربن سیاه مناسب است.

2- فرآیند کانال:

در این روش، سوخت نیمه‌احتراقی به گازهایی تبدیل می‌شود که با فولاد کانالی در تماس هستند و سپس کربن سیاه جمع‌آوری می‌شود. این فرآیند ویژگی‌های مختلفی از جمله ساختار و اندازه ذرات کربن سیاه را فراهم می‌کند

3- فرآیند سیاه استیلن:

در این فرآیند، گاز استیلن حرارتی داده می‌شود تا کربن سیاه با ساختار بلورینگی بالاتری تولید شود، که بیشتر برای کاربردهای الکتریکی استفاده می‌شود.

4- فرآیند لامپ سیاه:

این روش از دودهای حاصل از سوزاندن روغن‌ها یا چوب کاج به کمک یک لامپ سیاه استفاده می‌کند. این فرآیند قدیمی‌تر است و عمدتاً برای مواد رنگی استفاده می‌شود. این فرآیندها هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند و در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.

دوده صنعتی در سطح دنیا نیز بیشترین استفاده را در صنعت تایر سازی دارد و در حدود 68% از درآمد حاصل از صنعت کربن سیاه را به خود اختصاص داده است.

دوده صنعتی در ایران:

در ایران نیز کربن بلک تولید و در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. ایران دارای چندین کارخانه تولید کربن سیاه است و این کشور در تامین نیاز داخلی خود برای این ماده خودکفا است. این کارخانه‌ها از فناوری‌های مختلفی برای تولید کربن سیاه با کیفیت بالا برای کاربردهای مختلف صنعتی استفاده می‌کنند.

محیط زیست و دوده صنعتی:

شایان ذکر است که تولید و استفاده از کربن سیاه مانند سایر فرایندهای صنعتی با ملاحظات زیست محیطی همراه است. تلاش‌هایی در سطح جهانی، از جمله در ایران، انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که فرآیندهای تولید تا حد امکان سازگار با محیط‌زیست و پایدار هستند و انتشار گازهای گلخانه‌ای و ضایعات مرتبط با تولید کربن سیاه و سایر مواد صنعتی را به حداقل می‌رسانند.

در ایران شرکت‌های تولید کننده دوده به عنوان کارخانجات آلاینده شناخته می‌­شوند. این تولیدکننذگان موظف هستند 1% از مبلغ فروش خود را به عنوان جریمه به سازمان محیط زیست پرداخت نمایند. مادامی که شرکت در محدوده مورد نظر محیط زیست قرار دارد مشمول پرداخت این جریمه خواهد بود.

صنعت خودرو سازی داخل و ارتباط آن با دوده صنعتی:

کربن سیاه یک جزء ضروری در صنعت تایر است، زیرا خواص مکانیکی لاستیک را افزایش می دهد و استحکام و دوام لاستیک ها را فراهم می کند. صنعت خودروسازی ایران که یکی از بزرگ‌ترین صنعت‌های خاورمیانه است، برای تولید تایر به کربن سیاه متکی است.

در سال 2022، صنعت خودروسازی در ایران به یک رونق چشمگیر دست یافت. با افزایش 19 درصدی تولید نسبت به سال 2021، این کشور به عنوان یکی از پیشروهای جهانی در صنعت خودروسازی جای گرفت. گزارش سازمان بین‌المللی سازندگان وسایل نقلیه موتوری (OICA) نشان می‌دهد که ایران در رتبه ششم جهان از نظر رشد در این صنعت قرار دارد.

در طول سال 2022، بیش از 1.6 میلیون دستگاه خودرو در این کشور تولید شدند، که نسبت به سال 2021 که تعداد تولید 894 هزار دستگاه بود، به طور قابل توجهی افزایش یافت. این ارتقاء نشان‌دهنده‌ی پیشرفت صنعت خودروسازی ایران در مقایسه با کشورهای صنعتی دیگر است.

در این دوران رونق، خودروهای متنوعی از جمله سواری، وانت‌ها، کامیون‌ها، اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها با کیفیت بالا و فناوری مدرن در ایران تولید شدند. این تولیدات نه تنها نماد از توانایی صنعت خودروسازی این کشور است، بلکه نمایانگر رشد سریع و پایدار آن نیز است.

با توجه به  این موضوع، می‌توان انتظار رشد صنعت دوده را نیز داشت. ناگفته نماند که کربن سیاه علاوه بر مصرف در صنعت خودرو سازی در تولید محصولات لاستیکی صنعتی مانند تسمه نقاله و شیلنگ و همچنین در تولید پلاستیک، جوهر چاپ و پوشش کاربرد بسیار دارد.

زنجیره ارزش صنعت دوده در ایران

پراکندگی تولیدکنندگان دوده

نرخ فروش و نرخ خرید ماده اولیه

فور فورال اکستراکت ماده اولیه‌ای است که شرکت شکربن جهت تولید دوده از آن استفاده می‌­نماید. این ماده یکی از محصولات شرکت‌های روانکار است. نرخ خرید اکستراکت طبق فرمول زیر محاسبه می­‌شود:

0.9 × 1.15 × دلار نیما × نرخ لوبکات = نرخ اکستراکت

محصولات شرکت شکربن در بورس کالا و انرژی به صورت هفتگی عرضه می­‌شوند بنابراین قیمت فروش بر اساس مکانیزم بازار تعیین می‌شود. نمودار زیر نشان دهنده نرخ فروش ماهانه شرکت در 4 سال گذشته است. در این نمودار شاهد روند صعودی نرخ فروش دوده داخلی و صادراتی هستیم. 

* لوبکات ماده اولیه شرکت های روانکار می­باشد که نرخ آن تابعی از قیمت نفت کوره است.

0.95 × 1.15 × نرخ دلار نیما × قیمت نفت کوره 180 خلیج فارس از نشریه پلتس = نرخ لوبکات

سهم صادرات محصولات در سال‌های گذشته کاهشی بوده که متأثر از تحریم‌های بین المللی، افزایش کرایه حمل و نقل و وجود رقبای بین المللی بوده است. به نظر می‌­رسد شرکت شکربن در 3 سال گذشته توانسته سهم صادرات خود را از کل فروش در حدود 20% حفظ کند.

رشد فروش شرکت شکربن در سال های گذشته عمدتاً متأثر از افزایش نرخ فروش محصولات بوده هرچند مقدار تولید نیز رشد اندکی داشته است.

عمده بهای تمام شده شرکت شکربن را مواد مستقیم مصرفی شامل فور فورال اکستراکت (با بیشترین وزن)، CFO، قطران و سایر مواد تشکیل می­دهد. سربار تولید حدود 10% و دستمزد مستقیم تولید با سهمی ناچیز، در بهای تمام شده وجود دارند.

شرکت شکربن در 3 سال اخیر همواره بیش از ظرفیت اسمی خود تولید داشته است. باتوجه به قدیمی بودن نوع تکنولوژی (دهه 1960 میلادی)، شکربن باید برای بهبود تکنولوژی خود اقدام نماید تا ضریب مصرف خود را کاهش داده تا بتواند محصول بیشتری نسبت به ماده اولیه دریافتی تولید نماید.

فروش فصلی و حاشیه سود

در فروش فصلی شاهد تغییرات با اهمیتی از منظر میزان فروش ریالی نیستیم بنابراین می‌­توان نتیجه گرفت که شکربن یک شرکت ادواری نیست.

قیمت نفت تأثیر بسزایی در نرخ خرید مواد اولیه دارد بنابراین با رشد قیمت نفت شاهد رشد بهای تمام شده و به طبع آن کاهش حاشیه سود ها خواهیم بود.

مقایسه تولید و سهم فروش شرکت شکربن در صنعت

بزرگترین تولید کننده صنعت دوده در کشور، شرکت صنعتی دوده فام (شصدف) است پس از آن، شکربن با تولید 42,906 تن در رتبه دوم و شدوص در رتبه آخر قرار می‌­گیرد.

شکربن از منظر فروش ریالی رتبه دوم را در صنعت دوده (در بازار سرمایه) به خود اختصاص داده است. سهم این شرکت از کل فروش صنعت در بازار سرمایه معادل با 35% در سال 1401 است.

مفروضات تحلیلی

پیش بینی سود سال مالی 1402 و 1403

با لحاظ کردن مفروضات در نظر گرفته شده در مدل پیش بینی سود و زیان، برای سال 1402 EPS، 912 ریال برآورد شده است که با قیمت حاضر سهم در بازار P/E Forward 5.6 واحدی را رقم می‌­زند. لازم به ذکر است که مفروضات در نظر گرفته شده به صورت محافظه کارانه است.

تحلیل حساسیت

شرکت شکربن به طور غیر مستقیم تحت تأثیر نوسانات نرخ نفت کوره است. با رشد قیمت این حامل انرژی شاهد رشد بهای تمام شده شرکت شکربن خواهیم بود که با فرض سایر عوامل، این موضوع باعث افت EPS می­‌شود.